Όλα ξεκινούν αθώα. Ένα πεντάλεπτο διάλειμμα μεταξύ των μαθημάτων. Μια μικρή παύση στη δουλειά. Ανοίγετε το TikTok, με σκοπό να δείτε ένα αστείο βίντεο. Μετά ένα άλλο. Και μετά άλλο ένα. Ξαφνικά, το απογευματινό φως έξω από το παράθυρό σας έχει σβήσει και το «γρήγορο scroll» σας έχει μετατραπεί σε ώρες αδιάκοπου swiping. Αν αυτό σας φαίνεται οικείο, δεν είστε οι μόνοι. Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ανακαλύπτουν ότι αυτό που ξεκινά ως διασκέδαση μπορεί εύκολα να γίνει καθημερινή εμμονή. Μια πρόσφατη μελέτη της εταιρείας ανάλυσης δεδομένων της Washinghton Post διαπίστωσε ότι οι «εντατικοί χρήστες» του TikTok -εκείνοι που ανοίγουν την εφαρμογή πολλές φορές την ημέρα- περνούν κατά μέσο όρο τέσσερις έως πέντε ώρες ημερησίως στην πλατφόρμα, περισσότερο από το διπλάσιο του χρόνου που περνούν στο Instagram ή στο YouTube.

Εθισμένοι στο TikTok: Οι εντατικοί χρήστες σκρολάρουν πάνω από 4 ώρες την ημέρα

Η ραγδαία άνοδος της χρήσης του TikTok δεν έχει αλλάξει μόνο τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι καταναλώνουν περιεχόμενο, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζονται -ή σπαταλούν- τον χρόνο τους. Ο σχεδιασμός της εφαρμογής, που έχει δημιουργηθεί για μέγιστη δέσμευση, μετατρέπει τις αδρανείς στιγμές σε ατελείωτες συνεδρίες παθητικής παρακολούθησης.

Η επιστήμη της κύλισης
Η μαγεία του TikTok βρίσκεται στον αλγόριθμό του, ένα λεπτομερώς ρυθμισμένο σύστημα που μαθαίνει τις προτιμήσεις σας πιο γρήγορα από ό,τι τις συνειδητοποιείτε εσείς οι ίδιοι. Μέσα σε λίγα λεπτά χρήσης, η σελίδα «For You Page» της εφαρμογής αρχίζει να προβλέπει τι θα σας αρέσει στη συνέχεια: ένα μείγμα χιούμορ, ομορφιάς, μουσικής ή εξειδικευμένων ενδιαφερόντων. Είναι εξατομικευμένη ψυχαγωγία αλλά και ένας ατελείωτος “μπουφές” για τον εγκέφαλο. Με άλλα λόγια, το TikTok δεν μας δείχνει απλώς περιεχόμενο, αλλά διδάσκει στον εγκέφαλό μας να λαχταρά το επόμενο βίντεο. Ο σύντομος σχεδιασμός, συνήθως κλιπ μεταξύ 10 και 60 δευτερολέπτων, εξασφαλίζει ότι δεν υπάρχει φυσικό σημείο διακοπής. Σε αντίθεση με το Netflix, το οποίο τελικά ρωτάει αν «εξακολουθείτε να παρακολουθείτε», το TikTok δεν το κάνει ποτέ. Η κύλιση είναι ατελείωτη.
Η κίνηση «τράβηγμα για ανανέωση»-αυτή η λεπτή κίνηση του αντίχειρα για να δείτε τι ακολουθεί- μιμείται τον ψυχολογικό μηχανισμό των κουλοχέρηδων. Η ανταμοιβή μπορεί να είναι το επόμενο υπέροχο βίντεο που μπορεί να είναι κάτι αξέχαστο. Αλλά αυτή η ανυπομονησία τού να μην ξέρουμε τι θα ακολουθήσει, είναι που τελικά μας κρατά κολλημένους.

Φτιαγμένο για εθισμό
Όλα στον σχεδιασμό του TikTok ενθαρρύνουν τη συνεχή χρήση. Η εφαρμογή ανοίγει απευθείας σε ένα βίντεο πλήρους οθόνης, εξαλείφοντας την ανάγκη αναζήτησης ή κλικ. Η αυτόματη αναπαραγωγή εξασφαλίζει ότι δεν υπάρχει ποτέ μια στιγμή σιωπής. Η μουσική και τα ηχητικά εφέ είναι ρυθμισμένα ώστε να τραβούν την προσοχή μας μέσα στα πρώτα δύο δευτερόλεπτα, ενώ οι λεζάντες και τα jump cuts κρατούν τα μάτια μας κολλημένα στην οθόνη. Ακόμη και η οπτική διάταξη – ο κάθετος προσανατολισμός, τα εικονίδια καρδιάς και σχολίου που βρίσκονται σε βολική θέση κάτω από το δεξί μας αντίχειρα- έχουν σχεδιαστεί για να ελαχιστοποιεί την τριβή και να μεγιστοποιεί την αλληλεπίδραση. Μπορείτε να κάνετε like, να μοιραστείτε ή να αποθηκεύσετε χωρίς να σταματήσετε το βίντεο. Επιπλέον, η εφαρμογή επιβραβεύει τη συμμετοχή. Οι χρήστες που δημοσιεύουν βίντεο λαμβάνουν άμεση ανατροφοδότηση μέσω likes και σχολίων, προκαλώντας περισσότερες εκρήξεις ντοπαμίνης. Για τους δημιουργούς, αυτός ο κύκλος ανατροφοδότησης μπορεί να είναι ακόμη πιο εθιστικός από την παρακολούθηση περιεχομένου.

Όταν η «συνήθεια» μετατρέπεται σε καταναγκασμό
Για πολλούς χρήστες, αυτό που ξεκινά ως ένα αβλαβές χόμπι μετατρέπεται σταδιακά σε εξάρτηση. Ο μέσος παγκόσμιος χρήστης του TikTok περνάει τώρα περίπου 95 λεπτά την ημέρα στην εφαρμογή, αλλά για τους ενεργούς χρήστες -ειδικά τους εφήβους και τους νέους ενήλικες- ο αριθμός αυτός μπορεί να ξεπεράσει τις τέσσερις ώρες. Αυτός ο τύπος συμπεριφοράς αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως υποχρεωτική χρήση, μια μορφή ψηφιακής εξάρτησης όπου τα άτομα αγωνίζονται να ελέγξουν τον χρόνο τους στο διαδίκτυο, ακόμη και όταν θέλουν να σταματήσουν. Σε αντίθεση με τις εξαρτήσεις από ουσίες, οι συνήθειες των κοινωνικών μέσων ενισχύονται από ψυχολογικά, όχι χημικά, ερεθίσματα αλλά οι νευρικές διαδρομές του εγκεφάλου είναι εντυπωσιακά παρόμοιες.
Οι ειδικοί προειδοποιούν: Όσο περισσότερο χρησιμοποιούμε τέτοιες εφαρμογές, τόσο περισσότερο ο εγκέφαλός μας συνδέει μικρές εκρήξεις ευχαρίστησης με την πράξη του scroll. Με την πάροδο του χρόνου, τα βασικά επίπεδα ντοπαμίνης μας μειώνονται, οπότε αρχίζουμε να νιώθουμε ανησυχία ή άγχος όταν δεν είμαστε στην εφαρμογή. Αυτό βοηθά να εξηγηθεί γιατί πολλοί χρήστες ανοίγουν ενστικτωδώς το TikTok τη στιγμή που βαριούνται ή είναι αγχωμένοι. Ουσιαστικά, η εφαρμογή προσφέρει άμεση διέγερση και απόδραση.

Το “κόστος” της ατελείωτης κύλισης
Αν και τα σύντομα βίντεο του TikTok μπορεί να φαίνονται αβλαβή, τα σωρευτικά αποτελέσματα μπορεί να είναι σημαντικά. Μελέτες έχουν συνδέσει την υπερβολική χρήση με κακό ή λίγο ύπνο, μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης και αυξημένο άγχος, ιδιαίτερα μεταξύ των νεότερων χρηστών. Η γρήγορη ροή της εφαρμογής εκπαιδεύει επίσης τον εγκέφαλο να αναμένει συνεχώς κάτι καινούργιο. Αυτό κάνει τις πιο αργές, λιγότερο διεγερτικές δραστηριότητες -ανάγνωση, εργασία, ακόμη και συνομιλίες- να φαίνονται βαρετές σε σύγκριση.

Απόδραση
Πώς μπορείς λοιπόν να σπάσεις τη συνήθεια όταν συνειδητοποιήσεις ότι ξοδεύεις υπερβολικό χρόνο στο swiping; Οι ειδικοί λένε ότι δεν πρόκειται για πλήρη αποχή, αλλά για ανάκτηση του ελέγχου.
-Παρακολουθήστε τον χρόνο σας. Η ενσωματωμένη λειτουργία «Screen Time» του TikTok δείχνει πόσο χρόνο έχεις περάσει στην εφαρμογή. Η συνειδητοποίηση είναι το πρώτο βήμα. Πολλοί χρήστες σοκάρονται όταν βλέπουν τον πραγματικό αριθμό.
-Θέστε όρια. Χρησιμοποιήστε τις ρυθμίσεις ημερήσιου χρονικού ορίου της εφαρμογής ή εξωτερικά εργαλεία διαχείρισης του χρόνου χρήσης της οθόνης. Ακόμα και η μείωση της χρήσης κατά 30 λεπτά την ημέρα μπορεί να κάνει τη διαφορά.
–Αποσυνδεθείτε μετά από κάθε βίντεο ή μετακινήστε το TikTok από την αρχική οθόνη σας. Τα μικρά εμπόδια διακόπτουν το αυτόματο αντανακλαστικό να ανοίξετε την εφαρμογή.
-Αντικαταστήστε τη συνήθεια. Προσδιορίστε τι αναζητάτε -απόσπαση της προσοχής, σύνδεση, ψυχαγωγία- και βρείτε εναλλακτικές λύσεις: podcasts, ανάγνωση ή άσκηση.
-Ανασχεδιάστε το περιβάλλον σας. Αποφύγετε να κάνετε κύλιση πριν τον ύπνο ή κατά τη διάρκεια των γευμάτων. Κρατήστε το τηλέφωνό σας μακριά από ορισμένα περιβάλλοντα.

Προς το παρόν, το TikTok δεν δείχνει σημάδια επιβράδυνσης. Με πάνω από 1,5 δισεκατομμύρια ενεργούς χρήστες παγκοσμίως, η επιρροή του είναι ασύγκριτη. Ωστόσο, καθώς αυξάνεται η ευαισθητοποίηση σχετικά με τις ψυχολογικές επιπτώσεις της υπερβολικής χρήσης της οθόνης, όλο και περισσότεροι χρήστες αρχίζουν να αμφισβητούν την αξία της ατελείωτης κύλισης.
Απλά θυμηθείτε: τα βίντεο θα είναι πάντα εκεί. Αλλά ο χρόνος, αυτός είναι ο μόνος που δεν μπορείτε να κυλήσετε προς τα πίσω.

Eξωτερική φωτογραφία: Getty Images / Ideal Image

newmoney.gr